Basic HTML Version
Ò
¿¿õýíä ×èíãèñ Õààíû
áàéãóóëñàí Ìîíãîëûí Èõ
Ýçýíò ÿðíèéã òºâõí¿¿ëýí àâ÷
ÿâàõûí òºëºº àëäàð íýðýý
äóóðñãàñàí, ×èíãèñ õààíû ýõ,
õàòàä, îõèä, òýäíèé à÷ çýý îõèä, ñàäàí
òºðºë, óðàã áàðèëäñàí îëîí ýð çîðèãòîé
õàòàä áàéäàã. ¯¿íä: ªýë¿í ¯æèí,
Áºðòý ¿æèí, Åñ¿ãýí, Åñ¿é, Õóëàí Õàòàí,
Àëàãà Áýõè, ×ý÷ýéõýí Áýõè, Àëàëòóí
Áýõè, ĺðãºíº, Îãóë Õàéìèø èõ õàòàí,
Ñîðõîãòàíè Áýõè, Õîòîë Öàãààí, Ñàìàð
ÿíæ, Ìàíäóõàé Ñýöýí Õàòàí ãýõ ìýò îëîí
Ìîíãîë ýìýãòýé÷¿¿ä áàéäàã.
“Õàòàí” ãýäýã íü Ìîíãîë õýëýíä õàìãèéí
ºíäºð ýðõ ìýäýëòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéã
íýðëýäýã. Ýíý íü ÿçãóóðòàí, ñóðâàëæèò,
ñ¿ð æàâõëàíò ãýñýí óòãà ñàíààã
èëýðõèéëýõ áîëîâ÷ ¿íäñýí óòãà íü õ¿÷
÷àäàë, õàòóó ÷àíãà ãýñýí óòãàòàé ìºí
ãîî ñàéõàí, æàâõààëàã áàéäàë, óÿí õàòàí
÷àíàðûã èëòãýäýã.
Ìîíãîë÷óóäûí ò¿¿õýíä õàìãèéí èõýýð
õýëìýãäñýí ò¿¿õ áºãººä òýð äîòðîî
Ìîíãîë õàòäûí òóõàé, Ìîíãîëûí
Íóóö Òîâ÷îîíä ºã¿¿ëñýí, ×èíãèñ õààí
îõèäûíõîî àìæèëò îëîëò áîëîí òýäýíä
îíîîõ øàãíàëûã çàðëàñàí òóõàé ºã¿¿ëñýí
áàéñàí õýñãèéã áîëõè ãýã÷ íü óðæ,
òàñäàí õàÿæ óë ìºðã¿é áîëãîæýý. “Îõèí
óðàãòàà ñî¸ðõîë ºãüå” ãýñýí ãàíö áîãèíî
ºã¿¿ëáýð ¿ëäæýý.
Îéðàäûí Ýðäýíýáààòàð õóíòàéæèéí
õ¿¿ Ãàëäàí Áîøîãò /1644-1697/ õààí
Ìîíãîëûí òóñãààð òîãòíîëûí òºëºº
èäýâõòýé òýìöýã÷ áàéñàí áºãººä ò¿¿íèé
õàìãèéí èòãýëò õàìòðàí ç¿òãýã÷ íü
Ìîíãîë ýõ îðîí, ãàçàð øîðîîíûõîî
òºëºº àìü áèåý ¿ë õàéðëàæ áàéñàí,
ò¿¿õ äîìãèéí ýçýí áîëñîí Àíó õàòàí
áèëýý. 1671 îíû ¿åä Ç¿¿í ãàðûí õààíò
óëñûí õààí øèðýýã çàëãàìæëàã÷ Ñýíãý
àëàãäàæ, ä¿¿ Ãàëäàí ò¿¿íèé îðûã àâ÷
àõûí áýëáýñýí õàòàí Àíóã ãýðãèé áîëãîí
ñóóæýý.
¯åðõýë
LOVE
ªÑªР¯ÅÈÉÍÕÍÈÉ ÑÝÒï¯Ë
16
ÀÍÓ ÕÀÒÀÍ
Àíó õàòíààñ õ¿¿ Ñýâäèíáàëæèð, îõèí
Þí÷èõàé, Áóì íàð òºðñºí.
Äàëàé ëàì Ãàëäàíä “Áîøîãò” öîë
ºðãºìæèëñºí òóë Ãàëäàí Áîøîãò õààí
õýìýýí îëíîî àëäàðøæýý. Çàðèì ýõ
ñóðâàëæààñ ¿çâýë Ãàëäàí Áîøîãò, Àíó
õî¸ð áàãàäàà íýã äîð ºñ÷ áèå áèåíýý
ìýääýã áàéñàí òóõàé òýìäýãëýæýý.
Òóõàéëáàë, Îðîñûí ýðäýìòýí ñóäëàà÷
Å.È.Êû÷àíîâ ìºí Áÿìáûí Ðåí÷èí
ãóéí Àíó çîõèîëä áàãàäàà áèå áèåíýý
ìýäýõýýð ¿ë áàðàì õàéð ñýòãýëòýé áàéñàí
áºãººä äºðâºí Îéðàäûí ºâãºí Õàíûã
áèå áàðàõàä îðîíä íü õ¿¿ Ñýíãýýã õàí
øèðýýíä çàëæ Ãàëäàíã ò¿âäýä øàâèëàí
ñóóëãàõààð ÿâóóëñàí òóë øàøèí íîìûí
õ¿í ýõíýð àâàõã¿é æóðìûí äàãóó ýõëýýä
Ñýíãèéí õàòàí áîëñîí ãýæ áè÷æýý.
Ãàëäàí Áîøîãò õààíû õàòàí Àíó ò¿¿íèé
íýãýí íàñíû õàíü, ãîë ò¿øèã òóëãóóð,
¿íýí÷ çºâëºã÷, ýðýëõýã äàé÷èí íºõºð íü
áîëæ ÿâæýý.
1674 îíä ºâºã ýöýã Î÷èðò ñýöýí õààí
Ãàëäàíä ¿ë èòãýõ áîëæ, õààíû õàðüÿàò
õ¿ì¿¿ñýý õóðààí àâ÷ Ãàëäàíãèéí ýñðýã
õóéâàëäààí çîõèîí áàéãóóëæ ýöýñò íü
áóò öîõèãäñîí áàéíà. Ãàëäàí Áîøîãò
õààíû öýðýã ÷ èõ õîõèðîë àìñàæ Èëü
ººä çóãàòàí îäîõ ¿åä ÷ Àíó õàòàí Ãàëäàí
Áîøîãò õààíû äýðãýä áàéæ äàéí òóëààíû
õ¿íä áýðõèéã õàìò òóóëæ ÿâæýý. Ãàëäàí
Ìàíæ ×èí óëñàä ýçëýãäñýí àð, ºâºð
ìîíãîëîî áóöààæ àâàõûí òóëä ×èí óëñòàé
äàéòñàí áèëýý. Ãýâ÷ Ãàëäàíãèéí öýðýã
îëîí æèëèéí äàéíä ç¿äýðñýí òóë “Îëãîé
íóóðûí” áîëîí “Óëààíáóëàíãèéí”
òóëàëäààíä õ¿÷ íü óëàì ñóëàðñààð õàëõûí
ã¿í ð¿¿ æîëîî çàëæýý.
Ýíõ-Àìãàëàí õààí ººðèéí áèåýð ãóðâàí
çàìûí çóðãààí ò¿ìýí öýðýã õºäºëãºí
Ãàëäàíã öîõèõîîð íýõýí óðàãøèëñààð
òýäíèé ýöñèéí òîì òóëàëäààí Òóóë ãîëûí
îð÷èì, òýðýëæèéí “Çóóí ìîä” ãýäýã
ãàçàð 1696 îíä áîëæýý. Ýíý òóëàëäààíä
÷ Àíó õàòàí Ãàëäàí Áîøîãò õààíòàé
ìºð çýðýãöýí áàéëäàæ ýðõèé õóðóóãàà
ýâðýøòýë íóì òàòàæ áàéñàí òóõàé ýõ
ñóðâàëæèä òýìäýãëýæýý.
×èí óëñûí öýðýã òîîãîîð îëîí áºãººä
áýëòãýë ñàéòàé, Îéðàäûí öýðýã ÷
äàéíä õàòóóæèí, õ¿íä õýö¿¿, áóó ãàëò
çýâñýã á¿õèé òóë èõýä øàðãóó áàéëäàæ,
ºãëººíººñ îðîé áîëòîë òóëàëäæýý.
Àíó õàòàí Ãàëäàí áîøîãò õààíû õàìò
ýðýëõýãýýð òóëàëäàæ ìàíæ öýðãèéí õ¿ðýýã
ñýòýëæ çàì ãàðãàõààð òýìöýëäýæ ÿâààä
ýõ îðíûõîî òóñãààð òîãòíîëûí òºëºº àìü
ýðñýäñýí áàéíà. Ýíý òóõàé Ìàíæèéí Ýíõ-
Àìãàëàí õààíû áè÷ãèéí 25-ð äýâòýðò:
“Õàðâàõ çýâ õóð áîðîî ìýò... Ìèíèé
¿çñýí Àíó õàòàí áóóíä îíîãäîæ ¿õñýí...
Ãàëäàí 40-50 õ¿í àâ÷ ãàðñàí õýìýýí
ñîíñîâ” õýìýýí òýìäýãëýí ¿ëäýýæýý.
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÍÓÓÖ ÒÎÂ×ÎÎÍÎÎÑ
ÝÐÒÍÈÉ
ÌÎÍÃÎË